Levert dit empathie op?

Ik weet nog goed dat ik het begrip ‘empathie’ voor het eerst bewust hoorde. Hoewel ik de aanleiding niet precies voor de geest kan halen, weet ik nog bijna letterlijk wat er gezegd werd. We hadden het over een situatie op school en hoe we ermee zouden moeten omgaan. En ik gaf mijn inzicht, waarbij ik, zoals ik mezelf ken, het probleem niet zag en iets gezegd zal hebben als ‘gewoon bespreekbaar maken’. Daarna werd mijn herinnering gevormd. Mijn collega-directeur riep geïrriteerd: "Jij hebt geen empathie!"
En ik zei, onnozel als ik was: "Wat is dat, empathie?"
"Dat bedoel ik nou", riep ze en liep gefrustreerd weg.

Thuis heb ik de dikke Van Dale erbij gepakt, omdat ik het echt niet wist. En in die tijd had ik nog geen smartphone, waarmee ik het kon opzoeken. Van Dale zegt: empathie’ Het zich (kunnen) invoelen of verplaatsen in anderen om hun houding en reacties te begrijpen.

Vooral wat er tussen haakjes staat, vind ik interessant. Daar zit misschien de basis voor Paul Bloom, de schrijver van het boek ‘tegen empathie’. Hij ziet empathie als een probleem en niet als oplossing. In zijn proloog lees ik dat empathie tonen goede kanten heeft. En dat is precies waar wij in onze intervisie ook op uitkwamen. Er is verschil in empathie hebben en empathie tonen.

Vroeger leerde ik al: je moet niet zeggen ‘je bent dom’, maar ‘je doet dom’. En toen ik later kinderen kreeg, probeerde ik me ook ervan bewust te zijn te zeggen ‘je doet stout’ in plaats van ‘je bent stout’. En als inspecteur heb ik verschillende keren op scholen het voorbeeld gebruikt bij de niveaugroepenindeling zon, maan en ster; ‘zeg niet; je bent een zonnetje, maar je werkt in het zon-boekje’. En dat is wat ik nu duidelijk wil maken: je hébt geen empathie, maar je toónt empathie.

Het is mijns inziens goed om te begrijpen waarom iemand handelt zoals hij handelt. Daarvoor moet je je verplaatsen in de ander. Maar dat betekent niet dat je voelt wat die ander voelt. Rationeel kun je dan bedenken wat de juiste manier is om zelf te handelen. Invoelen zal snel veranderen in meevoelen en dat biedt geen oplossingen. Aandacht hebben voor de ander is iets anders. Het is mooi om iemand een kaartje te sturen om een steuntje in de rug te geven. Dan toon je empathie, maar dat wil niet zeggen dat je empathisch bent. Misschien heb je er wel heel goed over nagedacht en bevordert het je relatie. Dat een relatie opbouwen en onderhouden belangrijk is, is evident. (Evident, ook zo’n woord waarvoor ik de dikke Van Dale nodig had, en waar de omschrijving me niet meteen hielp ‘klaarblijkelijk’, maar gelukkig werd dat woord ook uitgelegd in het woordenboek).

Ik ben benieuwd hoe empathisch de lezers van deze column zullen reageren. Maar wat de reactie ook is, ik zal niet iemand de stempel ‘empathisch’ geven.